تقوا (قرآن)تقوا به معنای حفظ کردن خویشتن از چیزی است که انسان از آن می‌ترسد و در اصطلاح شرع به معنای نگهداری نفس از چیزی است که موجب گناه می‌شود و این معنا با پرهیز از آنچه خداوند نهی نموده است، حاصل می‌گردد و کمال آن به وسیله ترک برخی مباحات تحقق می‌یابد. در اين مقاله آیاتی معرفی می‌شوند که در آنها از مادّه «تقوا» و مشتقّات آن استفاده شده است. ۱ - ارزش تقواتقوا، امرى مهم و ارزشمند: ۱.«... وتزوَّدوا فانَّ خير الزّادِ التَّقوى واتَّقونِ يأولِى الالبب؛ ... و زاد و توشه تهیه کنید، که بهترین زاد و توشه، پرهیزکاری است! و از من بپرهیزید ای خردمندان!» ۲. «يبَنى ءادَمَ قَد انزَلنا عَلَيكُم لِباسًا يُورى سَوءتِكُم وريشًا ولِباسُ التَّقوى ذلِكَ خَيرٌ ذلِكَ مِن ءايتِ اللَّهِ لَعَلَّهُم يَذَّكَّرون؛ ای فرزندان آدم! لباسی برای شما فرستادیم که اندام شما را می‌پوشاند و مایه زینت شماست اما لباس پرهیزگاری بهتر است! اینها (همه) از آیات خداست، تا متذکر (نعمت‌های او) شوند!» ۳. «يايُّهَا النّاسُ انّا خَلَقنكُم مِن ذَكَرٍ وانثى وجَعَلنكُم شُعوبًا وقَبالَ لِتَعارَفوا انَّ اكرَمَكُم عِندَ اللَّهِ اتقكُم انَّ اللَّهَ عَليمٌ خَبير؛ ای مردم! ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم و شما را تیره‌ها و قبیله‌ها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید (اینها ملاک امتیاز نیست،) گرامی‌ترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست خداوند دانا و آگاه است!» ۴. «فَاتَّقُوا اللَّهَ مَااستَطَعتُم واسمَعوا واطيعوا وانفِقوا خَيرًا لِانفُسِكُم ...؛ پس تا می‌توانید تقوای الهی پیشه کنید و گوش دهید و اطاعت نمایید و انفاق کنید که برای شما بهتر است....» ۲ - استمرار تقوالزوم استمرار تقوا، از سوی اهل ایمان: ۱. «لیس علی الذین ءامنوا وعملوا الصــلحـت جناح فیما طعموا اذا ما اتقوا وءامنوا وعملوا الصــلحـت ثم اتقوا وءامنوا ثم اتقوا واحسنوا والله یحب المحسنین؛ بر کسانی که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده‌اند، گناهی در آنچه خورده‌اند نیست (و نسبت به نوشیدن شراب، قبل از نزول حکم تحریم، مجازات نمی‌شوند) اگر تقوا پیشه کنند، و ایمان بیاورند، و اعمال صالح انجام دهند سپس تقوا پیشه کنند و ایمان آورند سپس تقوا پیشه کنند و نیکی نمایند. و خداوند، نیکوکاران را دوست می‌دارد.» ۲. «الذین ءامنوا وکانوا یتقون؛ همانها که ایمان آوردند، و (از مخالفت فرمان خدا) پرهیز می‌کردند.»در این آیات، «کانوا یتقون» آمده که ماضی استمراری است. ۳. «ولاجر الاخرة خیر للذین ءامنوا وکانوا یتقون؛ (اما) پاداش آخرت، برای کسانی که ایمان آورده و پرهیزگاری داشتند، بهتر است!» ۴. «وانجینا الذین ءامنوا وکانوا یتقون؛ و کسانی را که ایمان آورده و تقوا پیشه کرده بودند نجات دادیم!» ۵. «و نجینا الذین ءامنوا و کانوا یتقون؛ و کسانی را که ایمان آوردند و پرهیزگار بودند نجات بخشیدیم!» ۳ - تقوا و آخرتتقوا، توشه‌ای نیک برای آخرت [۱۵]
برای توضیح بیشتر به مقالات پاداش تقوا (قرآن) و زمینه‌های تقوا(قرآن)، توجّه به آخرت رجوع کنید.
:«الحج اشهر معلومـت فمن فرض فیهن الحج فلا رفث ولا فسوق ولا جدال فی الحج وما تفعلوا من خیر یعلمه الله وتزودوا فان خیر الزاد التقوی واتقون یـاولی الالبـب؛ گناهی بر شما نیست که از فضلِ پروردگارتان (و از منافع اقتصادی در ایّام حج) طلب کنید (که یکی از منافع حج، پی ریزیِ یک اقتصادِ صحیح است). و هنگامی که از «عرفات» کوچ کردید، خدا را نزد مشعَر الحرام یاد کنید! او را یاد کنید همان‌طور که شما را هدایت نمود و قطعاً شما پیش از این، از گمراهان بودید.» ۴ - جایگاه تقواقلب، مرکز و جایگاه تقوا و خداترسی: ۱. «ذلک ومن یعظم شعـئر الله فانها من تقوی القلوب؛ این است (مناسک حج)! و هر کس شعائر الهی را بزرگ دارد، این کار نشانه تقوای دلهاست.» ۲. «ان الذین یغضون اصوتهم عند رسول الله اولـئک الذین امتحن الله قلوبهم للتقوی...؛ آنها که صدای خود را نزد رسول خدا کوتاه می‌کنند همان کسانی هستند که خداوند دلهایشان را برای تقوا خالص نموده ....» ۵ - منشأ تقواخداوند، عطاكننده تقوا: ۱. «والَّذينَ اهتَدَوا زادَهُم هُدًى و ءاتهُم تَقوهُم؛و كسانى كه هدايت يافته اند (خداوند) بر هدايت شان افزوده و آنها را (روح) پرهيزكارى متناسب حالشان بخشيده است.» ۲. «اذ جَعَلَ الَّذينَ كَفَروا فى قُلوبِهِمُ الحَميَّةَ حَميَّةَ الجهِليَّةِ فَانزَلَ اللَّهُ سَكينَتَهُ عَلى رَسولِهِ وعَلَى المُؤمِنينَ والزَمَهُم كَلِمَةَ التَّقوى وكانوا احَقَّ بِها واهلَها وكانَ اللَّهُ بِكُلّ شَى‌ءٍ عَليما؛(به ياد آر) زمانى كه كافران در دل‌هاى خود خشم و تعصّب جاهلیت نهادند (و در حدیبیه قرارداد منع پيامبر و يارانش را از مکه امضا نمودند) پس خداوند اطمینان و آرامش دل را بر رسول خود و بر مؤمنين فرو فرستاد و كلمه تقوى را (توحید و ثبات و تسليم را) همراه آنان نمود و آنها سزاوارتر به آن و اهل آن بودند، و خداوند همواره به همه چيز داناست.» در بعضی روایات، سبب و منشا تقوا، ایمان و معرفت به خداوند شمرده شده است. امام خمینی مانند بعضی علمای اخلاق سبب و منشا تقوا را ایمان به خدا و معرفت و یقین به آثار گناه و ثواب و عقاب می‌دهند؛ زیرا هرچه یقین بیشتر باشد، پرهیز از گناهان بیشتر است و کسی که بداند خداوند پیوسته حاضروناظر به احوال اوست، در همه حالات، در پنهان و آشکار ادب را رعایت کرده، از هر مخالفتی پرهیز می‌کند به اعتقاد ایشان عصمت انبیا و اولیای الهی نیز از یقین و اطمینان کامل آنها نشئت می‌گیرد در مقابل، گناه و نافرمانی خداوند ناشی از نقصان یقین شخص و تعلق قلب به حب دنیا و حب نفس است که به‌واسطه کوچک نشان دادن گناهان انسان را به ارتکاب آنها می‌کشاند. امام خمینی دستیابی به ملکه تقوا را اگرچه در آغاز سخت و مشکل می‌داند؛ اما پس از تحمل زحمت و مواظبت، نه‌تنها آسان، بلکه معتقد است پس از مدتی این تقوا و پرهیز به لذت روحانی تبدیل می‌شود و شخص می‌تواند پس از مواظبت شدید و تقوای کامل، از این مرتبه به مرتبه دوم، یعنی تقوای خواص تلقی کند که همان ترک شهوات نفسانی است؛ زیرا با درک لذت روحانی به‌تدریج لذت‌های دنیوی در نگاه او بی‌مقدار می‌شود. پس از این مرحله، به مرتبه سوم تقوا راه می‌یابد که قدم و ریاضت او ریاضت حق می‌گردد و از نفس و آثار آن گریزان می‌شود و از محبت نفس تقوا پیشه کرده از خودخواهی و خودبینی متنفر می‌شود در این مرحله، وصول رایحه خوش ولایت به مشام سالک می‌رسد. امام خمینی اثر تقوا را پاک شدن نفس از کدورت‌ها و آلایش‌ها می‌داند که به دنبال آن اعمال نیکو تاثیر بیشتری در آن داشته، به هدف عبادات نزدیک‌تر می‌شود، سرّ بزرگ عبادات نیز که تمرین نفس انسانی و نفوذ اراده آن است، بهتر انجام می‌گیرد. [۳۲]
خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۳، ص۴۸۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۶ - عناوین مرتبطآثار تقوا (قرآن)، امتحان با تقوا (قرآن)، بی‌تقوایی (قرآن)، پاداش تقوا (قرآن)، تشبیه تقوا (قرآن)، تشویق به تقوا (قرآن)، تقوا از جهنم (قرآن)، تقوا از قیامت (قرآن)، تقوا و ایمان (قرآن)، حسرت بر تقوا (قرآن)، دعوت‌شدگان به تقوا (قرآن)، دعوت‌کنندگان به تقوا (قرآن)، زمینه‌های تقوا (قرآن)، مراتب تقوا (قرآن)، متقین (قرآن)، موارد رعایت تقوا (قرآن)، موانع تقوا (قرآن). ۷ - پانویس۸ - منبع• مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۸، ص۳۴۲، برگرفته از مقاله «تقوا». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. |